In 2017 verspreidde de stichting de nieuwsbrief ‘De Nicolaaskerk in Lettele, vast herkenningspunt in de wijde omgeving’. In deze nieuwsbrief wordt naar aanleiding van de open dag de geschiedenis van de Heilige Nicolaas beschreven aan de hand van een interview met pastor Marc Brinkhuis en koster Frans Brinkhof.

Van schuilkerk tot geloofscentrum

Nabij het kruispunt van de Oerdijk en de Bathmenseweg heeft sinds eeuwen een bedehuis gestaan voor katholieke gelovigen. Tot 1820 was dat een schuilkerk – of schuurkerk – op Erve Groot Koerkamp aan de Bathmenseweg. Het woord schuilkerk doet denken dat de katholieken zich moesten verstoppen voor een bedreiging. Vlak na de reformatie in de 16e eeuw was dat ook zo, katholieken werden vervolgd en moesten hun gebedsdiensten in het geheim houden. In de 17e eeuw namen de spanningen in Nederland rondom het geloof af. Katholieken mochten vieringen houden, mits zij hun geloof niet openlijk uitdroegen en het gebouw niet herkenbaar was als kerkgebouw. De Fransen brachten eind 18e eeuw godsdienstvrijheid naar Nederland en langzaam maar zeker werden de schuilkerken vervangen door een kerk of, zoals in het geval van Lettele, een kapel. 

De kapel in lettele werd in 1820 gebouwd op wat nu de Kapelweide heet. Deze kapel viel onder de Nicolaasparochie van Colmschate. De Lettelenaren werden voorgegaan door de pastoor van Colmschate. De mensen van Lettele wilden een eigen kerk en brachten daar het geld voor bijeen. Zo kon in 1855 de eerste parochiekerk in Lettele worden ingezegend. Helaas was dit gebouw slecht gefundeerd en moest afgebroken worden. In 1894 werd de huidige stenen kerk aan het kruispunt van de Bathmenseweg en de Oerdijk voltooid. Vanwege de afname van het aantal actieve katholieken zijn in 2010 de parochies in Deventer en omstreken samengevoegd tot de Heilige Lebuinusparochie. De Heilige Nicolaaskerk functioneert nu als een van de vijf geloofscentra van deze parochie. (Inmiddels is besloten om de kerk met ingang van 1 januari 2025 aan de eredienst te onttrekken en het gebouw op termijn te vervreemden. Zie ook ‘Welkom’  in het menu.)

Nicolaas en Isidorus

De Heilige Nicolaaskerk van Lettele herbergt veel details. Pastor Marc Brinkhuis vertelt er graag over. Bijvoorbeeld over het beeld van de Heilige Nicolaas, dat een prominente plaats heeft in de kerk. 

Sint Nicolaas is behalve kindervriend ook beschermheilige van de zeevaarders. Bijna elke havenplaats in Europa heeft wel een kerk die aan de Heilige Nicolaas is gewijd. ‘Lettele aan zee’, grapt Marc Brinkhuis. Daar zit natuurlijk een verhaal achter. Het verhaal voert terug naar de middeleeuwse Hanzestad Deventer. Als Hanzestad had Deventer een haven. De Paters Norbertijnen stichtten er een Nicolaaskerk. De parochie die aan deze kerk verbonden was besloeg een groot deel van het platteland, waaronder Colmschate. 

Voor wie zich afvraagt waar de Nicolaaskerk in Deventer staat: tijdens de reformatie is de Nicolaaskerk overgegaan in handen van de protestanten. Sindsdien wordt de kerk de Bergkerk genoemd. De ‘oude’ Nicolaasparochie werd voortgezet in de Nicolaasparochie van Colmschate, waar ook de kapel van Lettele onder viel. Daarom werd de parochiekerk in Lettele een Heilige Nicolaaskerk en kon het gebeuren dat de patroonheilige van de zeevaarders een kerk op de hei van Lettele kreeg.

Een aardige detail van het Nicolaasbeeld wordt gevormd door de drie appeltjes. De appeltjes blijken geen appeltjes te zijn, maar drie zakjes met gouden munten die de Heilige Nicolaas schonk aan de drie dochters van een arme man. In de Middeleeuwen zijn die zakjes ‘vervormd’ tot appeltjes. Vandaag de dag herkennen we er de symbolen van onze Sinterklaas in: appeltjes van oranje en zakjes met munten van chocola. 

De Parochie van Lettele was niet heel rijk, maar rijk genoeg om in de centrale nis een mooi gebrandschilderd raam aan te laten brengen. Zoals in bijna iedere kerk is in dit raam de kruisiging van Jezus afgebeeld, geflankeerd door Maria en Jozef, de rechtvaardige soldaat en Nicolaas, de beschermheilige van de kerk. 

Een beeld van de Heilige Isidorus ontbreekt vrijwel nooit in de kerk van een boerengemeenschap, zoals Lettele altijd is geweest. Isidorus was een voorbeeldig en tot de verbeelding sprekende Spaanse boerenknecht en staat symbool voor het geloof van de hardwerkende landsman. Bezoekers van de open dag weten zich nog goed te herinneren hoe Isidorus om hulp gevraagd werd in moeilijkere tijden.

De toren

Koster Frans Brinkhof neemt de bezoekers mee naar het voorportaal, het koor en de toren. Daar is wel wat veranderd in de loop der jaren. Zo is de oude doopkapel tegenwoordig in gebruik als ruimte waar afscheid genomen kan worden van een overledene. ‘Een mooie ruimte voor dit doel, en ook handig’, vertelt Frans Brinkhof. Ook daar zit een verhaal achter. De oude doopkapel heeft twee toegangen: een vanuit het voorportaal en een naar de kerk. Vroeger mocht een ongedoopte de kerk niet binnengaan, ook een pasgeboren baby niet. De kapel lag naast de eigenlijk kerk. De dopeling kon via de kapel, waar de doop werd toegediend, de kerk binnengaan. De doopvont is verhuisd naar het Mariakapelletje, achterin de kerk. Tegenwoordig wordt daar niet meer gedoopt. Dat gebeurt in het hart van de kerk, op het altaar.

‘Waarom is dit grote hek geplaatst?’, vragen bezoekers aan Frans. De kerk van Lettele bevat waardevolle voorwerpen. Ze vertegenwoordigen misschien niet altijd veel waarde in geld, maar wel in hun emotionele en historische betekenis. Het is vandaag de dag niet verantwoord meer om de kerkdeuren zonder toezicht open te laten. Door een hek te plaatsen hebben bezoekers overdag wel toegang tot het achterste deel van de kerk, om het interieur te bekijken of een kaarsje op te steken. Dat deze gastvrijheid gewaardeerd wordt, blijkt wel uit de berichtjes die bezoekers achterlaten in het gastenboek.

Via het koor – de plek voor orgel en koorleden en met een prachtig overzicht over het interieur van de kerk – vinden de bezoekers hun weg naar boven, de klokkentoren in. Bijzonder is het inkijkje in de ruimte boven de gewelven van de kerk. Na wat klimmen en klauteren kun je door de raampjes rondom naar buiten kijken. Het uitzicht is prachtig en in de vier windhoeken zie je Deventer, Heeten, Okkenbroek en Bathmen liggen. De dapperen die de smalle houten ladders op durven te gaan naar het hoogste puntje van de toren worden beloond met een weids uitzicht over het dorp en de omgeving. Bij mooi weer kun je de Haarlerberg zien liggen. Dan besef je hoe groot het gebied is waar de toren van de Nicolaaskerk een vertrouwd herkenningspunt is.

In 2019 vierde de Heilige Nicolaaskerk haar 125-jarig bestaan. In dat jaar verscheen er in De Letter, dorpsmagazine van Lettele, het artikel 125 jaar Nicolaaskerk Lettele

Wie geïnteresseerd is in de geschiedenis van de kerk, kan een bezoekje brengen aan het Lettels Archief. Met behulp van de zoekwoorden ‘Kerk en Samenleving’, vindt u relevante informatie.